Васильева Нюрбина Ивановна, учитель начальных классов, МБОУ “Маганинская СОШ имени С. И. Тимофеева-Кустуктаанап”, Республика Саха (Якутия), Горный улус, с. Орто-Сурт
Сценарий. “Махтанабыт, эйиэхэ, Букубаар!”
Васильева Нюрбина Ивановна,
учитель начальных классов,
МБОУ “Маганинская СОШ имени С. И. Тимофеева-Кустуктаанап”,
Республика Саха (Якутия), Горный улус, с. Орто-Сурт
Туттуллар тэриллэр: ааҕыыга карточкалар, доска,компьютер, проектор, оонньууларга карточкалар
Бэлэмнэнии үлэтэ:
-
Оҕолор буукубалар тустарынан ырыалары нойосуус үѳрэтэллэр (төбөлөрүгэр эбэтэр түөстэригэр буукубалар ойууларын кэтэллэр)
-
Эҕэрдэ хоhоон үөрэтэллэр
-
Кылааhы киэргэтии.
-
презентация
-
туоhу сурук хас биирдии оҕоҕо
Хаамыыта:
Слайд 1. Учуутал: Үтүө күнүнэн күндү үөрэнээччилэр, төрөппүттэр, ыҥырыылаах ыалдьыттар!
Бүгүн биһиэхэ ураты күн
Бүгүн биһиэхэ үөрүүлээх күн
Бүгүн биһиэхэ бэһиэлэй күн
Бүгүн биһиэхэ күүтүүлээх күн
Тоҕо буолуой, оҕолоор?
Бастакы ааҕарга, суруйарга үөрэппит кинигэбитигэр махталбытын биллэрэр дьоро күн үүннэ! Барыгытын итиитик истиҥник эҕэрдэлиибин!
6 ый анараа өттүгэр оскуола боруогун атыллаан үөрэнээччи үрдүк аатын сүкпүккүт. 6 ый иһигэр улааттыгыт, элбэххэ үөрэннигит, ааҕар, суруйар буоллугут.
-
Ааҕарга суруйарга үөрэппит бастакы кинигэбит аата? (букубаар)
– Чэйиҥ эрэ, Букубаарбытын ыҥырыаҕыҥ эрэ!
Слайд 2
Учуутал: – Дорообо, Букубаар! Биhиэхэ бүгүн эн күндү ыалдьыт буол!
Букубаар: – Дорооболоруҥ, оҕолоор! Эhигини кытта көрсүhэрбиттэн олус долгуйдум, үөрдүм!
Дорҕооннору үөрэттим,
Буукубалары биллэрдим,
Элбэх тылы суруйтардым,
Этии, кэпсээн аахтардым.
Үгүс ойуу көрдүгүт,
Үөрэн-көтөн сөхтүгүт.
Кэрэхсээҥҥит, cэргээҥҥит
Кэпсээннэрбин биллигит.
Учуутал: – Махтал, Букубаар биhиэхэ кэлбиккэр. Биhиги эн буукубаларгын барытын үөрэттибит. Эн буукубаларыҥ туhунан билигин ырыа ыллыахпыт!
Слайд 3
Үөрэх киэҥ эйгэтигэр
Букубаардыын айанныахха
Сахалыы дорҕооннору
Ыраастык саҥарыахха
Буукуба эйгэтэ
Абылыыр, угуйар
Суруга бичигэ
Элбэххэ үөрэтэр.
Аhаҕас дорҕооннор
Эйэҕэс доҕоттор
Ырыаhыт буоланнар
Холкутук ыллыыллар.
Аа, ыы, оо, уу,
Ии, ээ, өө, үү
Суруктарга тиhиллэр
Ырыалара иhиллэр.
Аа атынан айанныыр,
Алаастары кэрийэр.
Ыы буукуба кэнниттэн
Ытынаан эккирэтэр.
Аа, ыы, оо, уу,
Ии, ээ, өө, үү
Суруктарга тиhиллэр
Ырыалара иhиллэр.
Оо оҥоойугун ылан
Отоннуу тыаҕа ойдо.
Уу утуктуу олорон
Улары көрөн сүүрдэ.
Аа, ыы, оо, уу,
Ии, ээ, өө, үү
Суруктарга тиhиллэр
Ырыалара иhиллэр.
Ии илимин бэрийэр,
Ээ эриэхэ хомуйар.
Өө өтөҕү кэрийэр,
Үү үрүмэччи сырсар.
Аа, ыы, оо, уу,
Ии, ээ, өө, үү
Суруктарга тиhиллэр
Ырыалара иhиллэр.
Ыа, уо, үө, иэ дьуптуоннар
Сахалыы саҥалаахтар,
Кыhыл уонна саhархай
Ураты ойуулаахтар.
Доҕордуу дьуптуоннарбыт
Хомус тардан сыыйаллар,
Тойукка, оhуохайга
Көхтөөхтүк кыттыhаллар.
Ыа дьуптуоммут ырыаhыт,
Ыалдьытымсах майгылаах.
Уо дьуптуоммут уолуйбут,
Уот көрөн куттаммыт.
Доҕордуу дьуптуоннарбыт
Хомус тардан сыыйаллар,
Тойукка, оhуохайга
Көхтөөхтүк кыттыhаллар.
Үө дьуптуоммут балыксыт,
Күөгүлээри үөн мунньар,
Иэ дьуптуоммут элиэни
Дьиэ таhыттан хордьоҕор.
Доҕордуу дьуптуоннарбыт
Хомус тардан сыыйаллар,
Тойукка, оhуохайга
Көхтөөхтүк кыттыhаллар.
“Т” табанан айанныыр
Туйахтара тоhургуур.
“П” хоптолордуун көтөр
Дорҕооннорго тиэтэйэр.
Дорҕооннорбут иллээхтэр
Ньиргиэрэ суох бүтэйдэр.
Ардыгар сиэттиhэннэр
Тэбис тэҥҥэ сырсаллар.
“К” буубуба күнү кытта
Кустуктана үҥкүүлүүр.
“Ч” буубуба чороон тутан
Кымыhынан күндүлүүр.
Дорҕооннорбут иллээхтэр
Ньиргиэрэ суох бүтэйдэр.
Ардыгар сиэттиhэннэр
Тэбис тэҥҥэ сырсаллар.
“Х” хомуhун тыаhатар
Сыыйа тардан астынар.
“С” сардаана симэхтээх
Дьиэрэҥкэйдээн ыстанар.
Дорҕооннорбут иллээхтэр
Ньиргиэрэ суох бүтэйдэр.
Ардыгар сиэттиhэннэр
Тэбис тэҥҥэ сырсаллар.
“М” мэкчиргэ уруhуйдуур
Туллугу үтүктэр.
Кынаттарын саратан
Доҕотторун ыҥырар.
Доҕотторум, дорҕооннорум,
Бука бары мустуохха,
Эҥин араас кэhиилээх
Бүгүн манна көрсүөххэ.
Дь дьэдьэннээх, Г сугуннаах,
Нь ньургуhун тутуурдаах,
Й буукуба харыйалаах,
Б минньигэс балыктаах.
Доҕотторум, дорҕооннорум,
Бука бары мустуохха,
Эҥин араас кэhиилээх
Бүгүн манна көрсүөххэ.
Д бэдэрдээх, h эhэлээх,
Ҕ баҕалаах, ҥ тииҥнээх,
Р туруйа кэhиилээх
Н нэтээги оонньуурдаах
Доҕотторум, дорҕооннорум,
Бука бары мустуохха,
Эҥин араас кэhиилээх
Бүгүн манна көрсүөххэ.
Нуучча тылын буукубатын
Оонньуурдарга буллубут,
Я яхталаах, ю юлаалаах,
Ц иннэлээх циркульлаах.
Нуучча тылыттан киирбит
Буукубалар элбэхтэр,
Сахалыы дорҕооннордуун
Олус, олус иллээхтэр.
З зонтиктаах, зебралаах,
Ж жирафа тутуурдаах,
Ф фонтаҥҥа сөтүөлүүр,
Ш шаригы сөбүлүүр.
Нуучча тылыттан киирбит
Буукубалар элбэхтэр,
Сахалыы дорҕооннордуун
Олус, олус иллээхтэр.
В вишнянан күндүлүүр,
Е еноттуун үҥкүүлүүр,
Ё ёжиктыын мэниктиир,
Щ щетканан далбаатыыр.
Слайд 4. Букубаар. – Оҕолоор, олус үчүгэйдик мин буукубалырым, дорҕооннорум туhунан ыллаатыгыт. Маладьыастар! Мин олус үөрдүм. Аны мин сорудахтарбын толоруоххут.
Слайд 5. Таай, ханнык буукубаный.
Слайд 6. Буукубалар муммуттар (анаграмма)
Слайд 7. Ким сатаан ааҕар? (вертушка)
Слайд 8. Көрдөөх диктант. Төбөҕүтүгэр баар буукубалырынан тылларда суруйуҥ.
Үөрэх, мас, балык, туйах, сүгэ, юла, дьиэ, ыал, тоҥ, оhуор, ньирэй, аҕыс
Слайд 9-14. Аахпыт айымньыгын төhө өйдүүгүн? (ойуулар)
-
Түргэн
-
Үтүө күн
-
Дьиэ малааhына
-
Училище
-
Сэргэлээх алааска
-
Ини-биилэр
Слайд 15. “Буукубалар үҥкүүлүүллэр” (төбөлөрүгэр буукубаларын кэтэллэр, музыка тыаhыыр). Бастыҥ үҥкүүhүт
Оҕолор хоhоон ааҕаллар
Киэн суолга сирдээбит
Кэпсиир кэрэ букубаар
Ааҕар буола үөрэммит
Букубаарбын бүтэрдим.
Билбэтэхпин билэммин
Билиим-көрүүм үрдээтэ
Букубаарбын аһаммын
Кичэйэммин ааҕабын.
Мантан саҕаламмыта
Маҥнай ааҕыыбыт
Чаҕыл сырдыкка тардыһыыбыт.
Эн биһиэхэ биэрдин билиини
Эн биһиэхэ үүннэрдин кынаты
Онтон биһиги аахтыбыт
Атын араас кинигэлэри
Букубаарбыт барахсан баһыыба
Баһыыба бары учугэйгэр
Учугэй кэпсээннэр, сэһэннэр
Учугэй хоһооннор, ойуугар.
Слайд 16. Ырыа.
Сахалыы азбукаҕа
Буукубалар ыллыыллар
А, Б, В, Г, Ҕ, Д, ДЬ,
Е, Ё, Ж, З, И, Й, К
Буукубаны үөрэтэн
Азбуканы ааҕабыт
Буукуба эйгэтиниин
Сахалыы саҥарабыт.
Дорҕооннортон тиhиллэн,
Оhуор буолан тыллаллар
Л, М, Н, Ҥ, НЬ, О, Ө,
П, Р, С, Һ, Т, У, Ү.
Буукубаны үөрэтэн
Азбуканы ааҕабыт
Буукуба эйгэтиниин
Сахалыы саҥарабыт.
Сахалыы азбукаҕа
Дорҕооннор доҕордуулар
Ыа, уо, иэ, үө дифтоннар
Сиэттиhэн үҥкүүлүүллэр.
Буукубаны үөрэтэн
Азбуканы ааҕабыт
Буукуба эйгэтиниин
Сахалыы саҥарабыт.
Слайд 17. Букубаар тыл этэр.
Таптаан миигин аахтыгыт,
Таабырыммын таайдыгыт,
Аны араас кинигэни
ааҕа сылдьыҥ эһиги.
Умсугуйан үөрэниҥ,
Оскуоланы бүтэриҥ,
Ол эрээри бука бары
Умнаайаҕыт букубаары!
Оҕолор хоhоон ааҕаллар
Бастакы кинигэбит,
Букубаар барахсан,
Үөрэппит өҥөҕүн
Куруутун өйдүөхпүт.
Эн биһиэхэ биэрдиҥ билиини,
Эн биһиэхэ үүннэрдиҥ кынаты,
Аны биһиги ааҕыахпыт
Атын араас кинигэни.
Туоhу суруктары туттарыы
Ааҕыы кинигэтэ, Саха тыла киирэллэр.
Учебниктары түҥэтии
Билигин бэйэлэрин истиҥ эҕэрдэ тылларын тиэрдиэхтэрэ саамай күндү дьоҥҥут, төрөппүттэргит.
Манан бүгүҥҥү мероприятиебыт түмүктэнэр.
Көрсүөххэ диэри!
