НОД “Дьиктилээх уу”
Томская Айталина Афанасьевна,
воспитатель МБДОУ «Детский сад «Мичил» с. Бетюнг МР «Вилюйский улус (район)” РС(Я)
Республика Саха (Якутия) Вилюйский улус , село Бетюнг
Дьарык аата: «Дьиктилээх уу»
Бөлөх: Орто бөлөх
Үлэ көрүҥэ: Чинчийэр үлэ
Сыала: Оҕо уу хаачыстыбаларын кэтээн көрөн, үөрэтэн билиэн – көрүөн баҕарар дьөҕурун чиҥэтии.
Соруктар:
Үөрэтэр: уу дьайыытын оҕолорго билиһиннэрии (сыта суох, амтана суох, убаҕас, өҥө суох).
Сайыннарар:
– оҕо бастакы опыт оҥорорун сайыннарыы.
– оҕо саҥатын, толкуйдуур дьоҕурун, интэриэһин сайыннарыы.
– уу тыынар тыыннаахха суолтатын быһаарыы.
Иитэр:
– бөлөҕүнэн сатаан үлэлиири, көмөлөһүүнү иитии.
– ууну харыстыырга үөрэтии.
Тыл байытыы: Убаҕас, дьэҥкир, сыта суох.
Туттуллар матырыйааллар: магнитофон, оонньуур таммах, оҕо ахсаанынан ыстакааннар, тэриэлкэлэр, губкалар, салфеткалар, үүт, таастар, уу хаачыстыбатын быһаарар бэлиэлэр, хартыыналар, уу.
Дьарык хаамыыта:
– Оҕолоор, бүгүн биһиэхэ ыалдьыттар кэлбиттэр. Онтон биһи билэбит: «Саамай муударай уонна боростуой этиини: Көрсө түһээт – үтүө күнүнэн» – диибит.
Төгүрүйэ туруоххайыҥ!
Бэйэ-бэйэбитигэр үтүө күнүнэн диэххэйиҥ!
Үтүө күнүнэн, үтүө күнүнэн!
Бары үөрдэхпитинэ –
Үтүө күн саҕаланыа!!!
Бары дьарыкка бэлэммит.
Бары олус кыһаллыахпыт.
– Оҕолоор, мин сарсыарда эһиэхэ кэлэн иһэн кими көрсүбүтүм буолуой? (Таммаҕы таһаарар) Таммахчааны.
Таммахчаан хомойбут, ытаабыт. Онтон этэр миэхэ: – Оҕолор кырааны сабалларын умнубуттар, ол иһин таммахчааннар бары куоппуттар.
– Ону мин эттим: – биһиэхэ оннук оҕолор суохтар ээ!
Ууну мээнэ ыыппаппыт
Ууну биһи харыстыыбыт! – дии, оҕолоор!
Таммахчаан эһиэхэ хаалан, уу туһунан төһө билэргитин истиэн баҕарар.
– Оҕолоор, ким билэрий, ууну ханна көрсүөххэ сөбүй? (күөлгэ, өрүскэ, муораҕа) –
– Уу туһунан тугу билэбитий?
Кини баар барытыгар
Чалбахха, муораҕа , өрускэ
Уонна уу кырааныгар
Тоҥноҕуна муус буолар
Ойуурга туман буолан устар
Плитаҕа оргуйар
Чааньыктан паар буолан
Кинитэ суох сууммаппыт,
Аһаабаппыт, утахпыт хаммат!
Кинитэ суох сатаммаппыт!
Оҕолоор, уу биһиэхэ туохха нааданый?
– Сибэккигэ тоҕо уу кутабыт?
– Балыктарга онтон уу тоҕо нааданый? (кинилэр онно олороллор – уу кинилэр дьиэлэрэ)
Маладьыастар, уу туһунан элбэҕи билэр эбиккит.
Билигин Таммахчаан эһиэхэ уу араас дьайыытын (хаачыстыбатын) биһиннэриэн баҕарар уонна эһигини “Научнай лабораториятыгар” ыҥырар.
Опытно – экспериментальнай
Оҕолоор, лабораторияҕа үлэлиир дьону туох диэн ааттыылларый? Биһи эмиэ билигин учуонай буолуохпут уонна опыт оҥоруохпут.
Опыт 1: Уу – убаҕас
Эһиги иннигитигэр икки ысиакаан баар. Биирэ кураанах, бииригэр туох баарый? (уу) Аа – дьуо ылан биир ыстакаантан ылан биир ыстакааҥҥа кутуоххайыҥ эрэ. Уубут биир ыстакаантан биир ыстакааҥҥа түһэр дуо? Тоҕо?
Оҕолор түмүк оҥороллор: Уу убаҕас ол иһин түһэр.
Өйдөөн хааларгыт курдук мин бэлиэ оҥордум. Ол аата бу бэлиэ тугу көрдөрөрүй, оҕолоор? (уу убаҕас) уу убаҕас буолан, биир иһиттэн биир иһиккэ кутуоххутун сөп эбит.
Опыт 2: “Уу сыта суох”
Иитээччи: – Оҕолоор, билигин ыстакааннаах уубутун ылан сыттаан көрүөххэйин эрэ. Сыт кэлэр дуо?
Ууттан туох да сыт кэлбэт, ол аата кини сыта суох эбит. Ону маннык бэлиэтиэхпит. Бу бэлиэ тугу көрдөрөр диэтибит? (уу – сыта суох)
Опыт 3: “Уу амтана суох”
Аны билигин бары трубкабытын ылан амсайан көрүөххэ. Уу хайдаҕый? Сөп, уу амтана суох. Биһиги өссө уу биир дьайыытын, хаачыстыбатын биллибит. Уу хайдах эбитий?
Опыт 4: “Уу өҥө суох”
– Оҕолоор, биһиги уу убаҕас, сыта суох, амтана суох диэн биллибит. Онтон уу хайдах өҥнөөҕө буолуой?
Билигин ону билиэхпит. (Уулаах уонна үүттээх ыстакааннар)
Бу үүт хайдах өҥнөөҕүй? Онтон ууну маҥан диэхпитин сөп дуо?
– Мин билигин эһиэхэ фокус көрдөрүөм, харахпытын бары симтибит эрэ. (Ыстакааннарга таас угуллар)
Харахпытын арыйдыбыт. Дьэ, таайыҥ эрэ, үүттээх ыстакаанна тугу укпутум буолуой? Онтон уулаах ыстакааҥҥа? Эһиги санааҕытыгар, үүттээх ыстакааҥҥа таас тоҕо көстүбэтэ буолуой, онтон уулаах ыстакааҥҥа көстөрүй?
Билигин бээҕит оҥорон көрүҥ эрэ. Тугу көрдүгүт? Үүттээх ыстакааҥҥа? Уулаах ыстакааҥҥа? Ол аата уубут өҥө суох эбит. (Бэлиэ ыйыыр) Оччоҕо бу бэлиэ тугу көрдөрөр эбитий? (Уу өҥө суох диэн)
Оҕолоор, билигин сынньана таарыйа хамсаныахпыт.
Физминутка: “Былыт”
Оҕолоор, онтон ардах хантан түһэрэ буолуой? (Халлаантан, былыттан).
Онтон былытка хайдах баар буоларый? Билиэххитин баҕараҕыт дуо?
Биһиэхэ остуолга губкалар бааллар. Бу биһиги былыттарбыт буолуохтара. Илиибитигэр ылан тутан көрүөҕүҥ эрэ, хайдах эбитий? (чэпчэки уонна кураанах) Тоҕо диэтэр кинилэргэ биир да таммах, уу суох. Онтон бу тэриэлкэлэрбитигэр – күөллэр, муоралар уонна океаннар кинилэртэн былыттар таммахтары хаһаанар. Былыттарбытын ууга угабыт, былыттарбыт туоланнар үөһэ тахсаллар. Көрүҥ эрэ, былыттарбытыгар элбэх таммахтар мустан хайдах буолтуй? (ыарахан уонна инчэҕэй) Онтон өссө былытка таммахтары мунньуохха, былыппыт үөһэ тахсан эмиэ ардах түстэ. Ардахпыт хайдаҕый? (Күүстээх)
Саамай сөп, итинник ардах курулас самыыр дэнэр. Дьэ, бу маннык таммахтар былытка мусталлар, онтон былыт аһара туоллаҕына, таммахтар былыттан куотан сиргэ ардах буолан түһэллэр эбит.
Бу биһиги таммахпыт эмиэ итинник биһиэхэ кэлэн түспүт.
Былыттарбытын остуолга ууран баран салфетканнан илиибитин соттобут.
Биир фокус көрдөрүөм, бу кураанах ыстакааҥҥа, кураанах салфетканы угабын уонна бу ыстакааны ууга угабын. Дьэ, эрэ көрүҥ эрэ салфеткабыт илийбит дуо? (Суох) Тоҕо илийбэтэҕин аныгыскы опыт оҥоргутугар билиэххит.
Түмүк:
Биһиги бүгүҥҥү лабораторияҕа үлэбит түмүктэннэ.
Чэ, эрэ уу ханнык хаачыстыбаларын бүгүн биллибит?
1.Уу – убаҕас
2.Уу – сыта суох
3.Уу – амтана суох
4.Уу – өҥө суох
Маладьыастар, наһаа болҕомтолоох, билиэн көрүөн баҕалаах оҕолор эбиккит, бары наһаа үчүгэйдик опыт оҥордугут, сорудахтары толордугут. Таммахчаан эмиэ эһиэхэ махтанар.
– Манан биһиги дьарыкпытын түмүктүүбүт.
– Көрсүөххэ диэри!
